Ontologie en subjectiviteit. "Sein und Zeit" herlezen.

Omdat Heidegger het welbegrepen subject ontologisch bevraagt, wordt in Hoofdstuk 1 en 2 bijzondere aandacht geschonken aan Heideggers ontologie of zijnsleer. Waarnaar vraagt Heidegger eigenlijk wanneer hij vraagtnaar het zijn? Hoe vreemd dit voor sommige filosofen ook mag klinken, de term zijn is bij Heidegger een aanduiding van wat traditioneel het apriori wordt genoemd, en de zijnsvraag dient begrepen te worden als een transcendentale vraagstelling naar Kantiaans model. Sein und Zeit kan dan ook gelezen worden als een ontologisering van traditioneel epistemologische kwesties. Hoofdstuk 3 maakt een begin met de beantwoording vande vraag hoe vanuit een dergelijke ontologie de vraag naar het zijn vanhet erzijn als het welbegrepen subject, op een nieuwe manier gearticuleerd wordt. Om te vermijden dat de zelfheid van het erzijn opgevat wordt als een soort vaste ik-kern die identiek blijft doorheen de tijd, wordt ernst gemaakt met Heideggers terloopse opmerking dat men eerst de specifieke zijnswijze van het erzijn dient uit te werken om pas op grond daarvan de zelfheid van het erzijn te thematiseren. De zijnswijze van het erzijn maakt immers dat de karakteristieken die aan het erzijn toekomen geen voorhanden eigenschappen zijn, maar existentialen, d.w.z. mogelijkheden om te zijn. De zijnswijze van het erzijn noemt Heidegger de existentie. De Hoofdstukken 4 en 5 bieden een uitwerking van deze existentie tegen de achtergrond van twee klassieke probleemvelden. Een eerste probleemveld is dat van het traditioneel-ontologische idealisme en de waarheidsvraag . Vanuit een verzet tegen theorieën als het naturalisme, psychologisme en historisme maken idealisten (zoals Lotze en Husserl) een strikt onderscheid tussen het reële en ideële, tussen feitelijkheid en geldigheid of tussen het tijdelijke en tijdloze absolute. Een bespreking van Heideggers waarheidsopvatting moet aantonen hoe dit onderscheid in Sein und Zeit herdacht wordt. Vervolgens wordt Tugendhats uiteenzetting vande waarheidsproblematiek bij Heidegger bekritiseerd –, een kritiek die tevens leidt tot een nieuwe visie op de verhouding tussen Husserl en Heidegger m.b.t. de waarheidsvraag. Omdat het strikte onderscheid tussen het tijdelijke reële en het tijdloze ideële vaak ook fungeert als ontologische horizon voor de bepaling van het subject, wordt verder aangetoond hoe Heidegger zich verzet tegen een geïdealiseerd en tijdloos subject en hoe hij de existentie als de welbegrepen idealiteit van het erzijn precies tracht te denken vanuit de tijd. Hoofdstuk 5 toont vervolgens aan hoe de existentie van het erzijn concreet gedacht moet worden als intentionaliteit (in aansluiting bij Husserl), als transcendentie of in-de-wereld-zijn en in laatste instantie als tijdiging van de oorspronkelijke tijdelijkheid. Deze bepaling van de existentie vindt plaats tegen de achtergrond van een tweede probleemveld: dat van het modern kentheoretische twistpunt tussen idealisme en realisme . Heidegger blijkt noch louter idealist, noch louter realist maar is in welbepaalde zin beide tegelijk. Het is immers pas op grond van het verstaan van zijn (het idealistische aspect) dat het erzijn zich kan verhouden tot de zijnden zoals ze op zich zijn (het realistische aspect). Op basis van wat de vorige hoofdstukken hebben opgeleverd wordt in Hoofdstuk 6 opnieuw de zelfheid van het erzijn gethematiseerd. Deze blijkt een zijnsverhouding van het erzijn t.a.v. van zichzelf en wortelt in het factum dat het erzijn zijn ontslotenheid is . Hoewel men Heidegger doorgaans als een anti-Cartesiaan ziet,wordt aangetoond hoe deze zelfheid begrepen kan worden als een kritische herdenking van het Cartesiaanse 'cogito sum'. De eigenlijkheid en de oneigenlijkheid blijken de twee extreme, existentiële modi te zijn waarophet erzijn zijn zelf concreet waar (of onwaar) maakt. Hoofdstuk 7 vangt aan met een bespreking van de geworpenheid. Deze wijst op het gegeven dat ik altijd reeds existeer als en vanuit de ontslotenheid die ik ben en dat ik er niet voor heb gekozen om er te zijn. De analyses uitSein und Zeit worden aangevuld vanuit de Levinasiaanse analyse van de misselijkheid, een ervaring waarin de geworpenheid van mijn existentiebij uitstek op de voorgrond treedt. Van daaruit wordt de aandacht gevestigd op de geworpenheid van het ontologische ontwerp zelf. Immers, ook het erzijn dat een ontologie ontwerpt is geworpen. Dat heeft twee gevolgen voor het vooropgestelde en onvoltooid gebleven project van Sein und Zeit . Ten eerste, wanneer men voor de afgrond komt te staan van de tijdelijkheid als laatste apriori voor de ontologie, kan men niet anders danberoep doen op niet-universaliseerbare, ontisch-existentiële ervaringen. Heidegger lijkt die conclusie eerder uit de weg te gaan. Ten tweede wordt de these naar voor geschoven dat Sein und Zeit onvoltooid bleef omdat een antwoord op de fundamenteel-ontologische vraag naar het zijn zonder meer – precies omwille van de geworpenheid – noodzakelijk uit moet blijven.status: publishe